Historia

Prosvita (ukr. Товариство «Просвіта») - ukraińska organizacja społeczno-oświatowa, założona we Lwowie w 1868. Celami działalności "Prosvity" (w tradycji polskiej: Proswity) były organizacja działań na rzecz zwalczania analfabetyzmu, wzrostu ukraińskiej świadomości narodowej, organizacji i wspierania ukraińskiego ruchu spółdzielczego, rozwoju czytelnictwa, organizacji bibliotek, świetlic, prowadzenia badań naukowych, chórów i orkiestr. Komitet założycielski "Prosvity" powstał na początku 1868, utworzony głównie przez ukraińskich działaczy studenckich. Działali w nim między innymi: Anatol Wachnianyn, Mychajło Kossak i inni.

2 września 1868 roku austriackie Ministerstwo Oświaty wyraziło zgodę na założenie Towarzystwa "Prosvita". Zjazd założycielski odbył się 8 grudnia 1968 roku we Lwowie - pierwszym przewodniczącym "Prosvity" został Anatol Wachnianyn. Po roku 1905 placówki "Proswity" rozpoczęły swoją działalność także na Ukrainie Naddnieprzańskiej.

W 1917 roku "Prosvita" posiadała około 5 tysięcy placówek. W ZSRR "Prosvita" została zdelegalizowana w 1922 roku.

W Polsce działała nadal, do 1939 roku, jednak z trudem tworzyła swoje placówki na terenie dawnego zaboru rosyjskiego (Wołyń, Chełmszczyzna). Na Wołyniu, co prawda świetlice towarzystwa powstawały, jednak były one niezależne od centrali we Lwowie i nie mogły tworzyć jednej organizacji. Na terenie dawnego województwa lubelskiego, funkcje "Prosvity" pełniło towarzystwo "Ridna Chata".

W 1914 roku "Prosvita" posiadała 77 filii, 2944 czytelnie, 2700 bibliotek, 504 własne budynki i około 194 tysiące członków. I wojna światowa i lata 1918-1920 były latami regresu, jednak wskutek intensywnego rozwoju w latach następnych, w 1929 "Prosvita" posiadała już 84 filie i 2900 czytelni. W 1935 w Polsce należało do niej 30 tysięcy osób, skupionych w 83 filiach powiatowych, prowadząc 3 tysiące czytelni i bibliotek.

Towarzystwo "Prosvita" rozszerzając stopniowo swoją działalność, rezygnowało z niektórych działań, tworząc do określonych zadań odrębne, specjalizujące się w ich prowadzeniu organizacje. I tak - badaniami naukowymi zajęło się Towarzystwo Naukowe im Tarasa Szczewczenki, szkołami - towarzystwo "Ridna Szkoła’, spółdzielniami - branżowe kooperatywy, typu "Silskyj Hospodar" i inne. Przez cały okres swoje istnienia "Prosvita" była wydawcą serii wydawniczej tzw. taniej biblioteki - bardzo tanich książeczek, rozprowadzanych głównie na ukraińskiej wsi. Wśród tematów tych publikacji były także poradniki gospodarcze. Pod koniec swojego istnienia (1939r., później na krótko reaktywowana w czasie okupacji niemieckiej) głównym polem działania towarzystwa była organizacja oświaty dorosłych, kursów zawodowych oraz działania pozaszkolne i wydawnicze.

"Prosvita" została reaktywowana w styczniu 1992 roku w Kijowie w Ukrainie, jako Wszechukraińskie Towarzystwo "Prosvita" im. Tarasa Szewczenki.

Zdjęcie: pomnik Prosvity we Lwowie
Foto: Wikipedia